Op de verschillende eco-printing- en natuurlijke verffora is er veel verwarring en verkeerd gebruik van terminologie als het gaat om de processen van het mordanteren van stoffen.
Waarom moeten we mordanteren?
Natuurlijke kleurstoffen worden verdeeld in substantive (directe) en adjective (indirecte) kleurstoffen. Wanneer een kleurstof niet substantive is, betekent dit dat het een verbinding nodig heeft om deze permanent aan de vezel te hechten.
Substantive dyes zullen zich aan de vezel hechten zonder een mordant, maar niet al deze kleurstoffen zijn lichtvast (kurkuma zou een goed voorbeeld zijn), en een mordant is nodig om de lichtvastheid en wasvastheid te verbeteren.
Alle kleurstoffen (zowel substantive als adjective) krijgen verbeterde lichtvastheid, wrijfvastheid en wasvastheid door vóór het verven een mordant te gebruiken.
Voorbeelden van substantive kleurstoffen die geen mordant nodig hebben om stoffen te verven;
Turmeric
Indigo (een aparte categorie, moet in een vatvorm worden gebruikt)
Black Walnut Hulls
Vaak bezitten deze kleurstoffen op zichzelf een hoog gehalte aan tannin.
Alle andere kleurstoffen zullen een mordant nodig hebben om permanent aan de stof te blijven.
Wat is een mordant?
Thessaurus zegt; een stof die bij het verven wordt gebruikt om het kleurmateriaal te fixeren, vooral een metaalverbinding, zoals een oxide of hydroxide, die combineert met de organische kleurstof en een onoplosbare gekleurde verbinding of lake in de vezel vormt.
Of in eenvoudige woorden; een mordant is een metaalzout dat functioneert als schakel tussen een kleurstof en een vezel. Het woord mordant komt van het Latijnse woord 'mordere' wat 'bijten' betekent.
Anorganische mordanten zijn;
- Ijzersulfaat (vaak 'ijzer' genoemd) FeSO4
- Aluminium sulfaat Al2(SO4)3
- Aluminiumacetaat (voor cellulosavezels) Al(CH3CO2)3
- Kaliumaluminiumsulfaat (genoemd Alum) KAl(SO₄)₂
- Kopersulfaat (vaak 'koper' genoemd) CuSO4.5H2O
- Titaanoxalaat C4O8Ti
- Tin(II)chloride (tin) SnCl₂
Dit zijn de anorganische mordanten die ik zelf gebruik in mijn thuistudio. Er zijn meer mordanten beschikbaar, en gebruikt in oude verfboeken die ik niet kan aanbevelen voor hobbyververs vanwege toxiciteit, zoals chroom en lood.
Tannines
Het aanbrengen van tanninezuur/tannine op textielmateriaal wordt ook wel tanneren genoemd. Tannering wordt gebruikt bij het verven van adjective kleurstoffen met cellulosische vezels als onderdeel van het mordanteringsproces, en ook bij het mordanteren van zijdevezels. Tannines zijn altijd organische plantenmaterialen, en hun structuur is zeer complex.
Soms vind je een tannine verkocht als 'tannic acid', dit kan plantaardig zijn maar ook synthetisch. In beide gevallen blijf je hier ver van weg, het kan erg giftig zijn en er zijn genoeg tannines met een goede herkomst die je kunt gebruiken. (Dank aan Caroline Nixon voor het wijzen hierop.)
Gallic tannins. Heldere tannines die niet veel kleur aan de stof toevoegen;
Eikenbast
Sumak (bladeren, gallen)
Ellagic tannins. Tannines met veel flavonoïden die een gele kleur aan de stof zullen toevoegen;
Catechic tannins. Gecondenseerde tannines die bruine en roodachtige tinten aan de stof zullen toevoegen;
Zwarte thee
Quebracho
Kastanjebast
Zie alle mordanten en tannines beschikbaar in de shop here.
Correct mordanteren en tanneren
Correct mordanteren en tanneren kost tijd, het kan niet worden gedaan met een 'dip' zoals sommige mensen het noemen bij eco-printen. Voorbeeld: als je een ijzersulfaatoplossing gebruikt en je stof er alleen maar in doopt, wat je doet is het gebruiken van het ijzersulfaat als een modifier die combineert met andere mordanten en tannines, maar de stof zal niet correct gemordanterd zijn, wat uiteindelijk teleurstellende resultaten geeft. Dit is waarom je iron dip blankets die er zo prachtig uitzagen toen je ze ontbond, uitgewassen leken alsof er nooit iets moois gebeurd was!
Op de bovenstaande foto die Rita Trafford mij stuurde, zie je het verschil. Left is gemaakt met een correct gemordanterd deken, right was slechts een snelle dip.
Een goed mordanterings-/tanningsproces begint met het meten van het juiste percentage volgens Gewicht van de Vezel (WOF). Ik begrijp dat het romantisch klinkt om je eigen metaalafval te laten roesten in azijn en water, maar naast de gezondheidsrisico's van roest (tetanus!) zul je nooit weten hoeveel ijzersulfaat er in je roestige water aanwezig is. Wetende dat je maar 1% WOF ijzersulfaat nodig hebt om een effectieve ijzeren deken of mordant te maken, maakt het aanschaffen van 100 gram hiervan je werk veel preciezer en voorkom je textielrot.
Ijzer veroorzaakt acid deterioration en bevordert de foto-oxidatie van de organische materialen in textiel, wat resulteert in aanzienlijk of volledig verlies van sterkte in de loop van de tijd.
In dit textielstuk uit het Israel Museum in Jeruzalem kun je precies zien wat er gebeurt wanneer grote WOF van ijzersulfaat wordt gebruikt bij het verven (in de 'oude' dagen kon dit oplopen tot 50%).
De donkere stukken met ijzersulfaat (om zwart te maken), lijken alsof ze door een mysterieuze beest zijn aangevreten, maar het is pure achteruitgang.
Een complete stapsgewijze gids om je textiel correct te ontvlekken en te mordanteren voordat je gaat verven en eco-printen met precieze recepten kan hier worden gevonden.
In deze goudsbloemverfsamples kun je het effect zien dat de verschillende mordanten op het resultaat hebben. Mordanten hebben elk een heel typisch effect op kleurstoffen. Deze monsters waren gemordanterd met (FLTR) niets, alum, koper en ijzer.
Hulpstoffen en modifiers.
Een chique woord hiervoor in de verfwereld is auxiliary. Hulpstoffen en modifiers zijn dezelfde materialen maar met een verschillende intentie van gebruik.
Voorbeeld;
Ik gebruik wijnsteen als een assist om te voorkomen dat mijn alum-mordant onderin de pan dichtslibt.
Ik gebruik wijnsteen als een modifier om de pH te verlagen bij het verven met cochenille, om heldere roden te krijgen.
Alkalische hulpstoffen en modifiers; (in volgorde van sterkte)
- Soda Ash (Sodium Carbonate) Soda Ash verhoogt de effectiviteit van een mordant op cellulosavezels. Als modifier kan het kleuren dramatisch veranderen, al een beetje kan cochenille naar paars verschuiven. Soda Ash wordt ook gebruikt om cellulosavezels te ontvlekken/ontvetten.
- Krijt (Calcium Carbonate) – wordt gebruikt als kleurveranderaar. Als je zacht water hebt met een lage pH, zal het toevoegen van krijt aan je verfbad je water harder maken. Krijt in het verfbad zal de beste roden in madder en Alder buckthorn naar voren brengen. Bij sappan houtverf brengt de iets hogere pH ook de felle roden naar voren.
- Gebluste kalk is een sterker alkali dan krijt of soda ash.
Zure hulpstoffen en modifiers:
- Citroenzuur, een organisch zuur met een pH lager dan 7. Je kunt het gebruiken met Lac om de sterkste kleur naar voren te brengen.
- Wijnsteen is een bijproduct van wijnmaken. Gebruik als hulpstof bij het mordanteren met alum, gebruik als modifier voor zuurminnende kleurstoffen zoals cochenille. Cochenille gaat van fuchsia naar rood met het gebruik van wijnsteen. Wijnsteen werkt het beste op proteïnevezels en wordt niet vaak gebruikt met plantaardige vezels.
- Tartaarszuur is ook een bijproduct van wijnmaken.
Tartaarszuur en wijnsteen zijn niet hetzelfde. Wijnsteen wordt gemaakt van tartaarszuur door tartaarszuur te combineren met kaliumhydroxide. Dit neutraliseert het tartaarszuur gedeeltelijk, dus wijnsteen is minder zuur dan tartaarszuur.
Deze monsters van rabarber op zijde laten zien hoe het gebruik van modifiers de tint kan beïnvloeden.
Een goed aanvullend artikel over andere hulpstoffen en zouten die in natuurlijke verf worden gebruikt is hier in detail te vinden.
Vind alle hulpstoffen beschikbaar in de shop here.
Gebruik van metaalzouten als modifiers.
Vooral ijzersulfaat heeft een sterk effect op de meeste kleurstoffen. Er is een groot verschil tussen het gebruik van ijzersulfaat als een mordant door het juiste mordanteringsproces uit te voeren, of het gebruik ervan post-verven of post-eco-printen als een modifier.
Wanneer je een mordantzout zoals ijzersulfaat of kopersulfaat gebruikt na het initiële verfproces, zal het waarschijnlijk de kleur beïnvloeden, maar het zal niet de lichtvastheid of wasvastheid op dezelfde manier verbeteren als wanneer het voor het verfproces wordt gebruikt.
Het gebruik van ijzersulfaat in combinatie met tannines zal resulteren in verschillende tinten grijs en zwart. Ik schreef hierover een blog here.
Dit fenomeen is de reden waarom tanninerijke bladeren, op met ijzersulfaat gemordanterde stof, donkere afdrukken achterlaten. Hoe hoger de tannine/ijzersulfaat verhoudingen, hoe donkerder de afdruk.
In deze monsters met goudsbloem zie je duidelijk het verschil tussen mordanteren vóór het verven en het gebruik van ijzersulfaat als modifier na het verven.
Alle verschillende mordanten op goudsbloem, na het verven gemodificeerd met ijzersulfaat.
0 reacties